Arama
Rusçanın ayırdedici bir özelliği, çok küçültme ve okşamalık sözlerine sahip olmasıdır. Rusçada küçültme ve okşamalık biçimi genellikle özel sonekler yardımıyla oluşturulur. Galiba artık bildiğiniz gibi sonek sistemi, Rus dilinde birçok başka dillerden daha gelişmiştir. Çeşitli sonekler yardımıyla duygularımızı ve takdirlerimizi anlatabiliriz. Yardımıyla okşama, şefkat, hayranlık, duygulanmışlık, istihfaf, nefret v.s. ifade edebiliriz. Fakat bu yazıda okşama, şefkat ve duygulanmışlık ifade yöntemlerini inceliyoruz.
Çocuklar veya yakın akrabalar ile konuşarak küçültme ve okşamalık biçimini düzenli olarak kullanıyoruz: «сын» (oğul) yansız sözü yerinde «сынуля» veya «сыночек» (oğulcuk) konuşmayı yeğleyip «дочь» (kız) soğuk sözü yerinde «доченька», «дочурка» (kızcık) söyleyip «мама»'ya (anneye) «мамуля» veya «мамочка» (annecik), «бабушка»'ya (büyük anneye) de «бабуля» veya «бабулечка» (büyük annecik) deriz.
Konuşmada hayır, güzellik ve okşamalık aktarılması, hayatta yapılan davranışlar kadar gerektir.
Küçültme ve okşamalık biçimi, diminutif biçimi yani küçük ölçü, hacim v.s. öznel ve değerlendiren anlamına gelen kelime veya kelimeler biçimiyle bağlıdır. Ancak diminutif hem küçültme ve okşamalık (кошечка, домик, ключик (kedicik, evcik, anahtarcık) biçimine hem küçültme ve istihfaf (людишки, царьки, народишко (faydasız insanlar, krallar, halk)) biçimine sahiptir. Ancak bu yazıda yalnızca küçültme ve okşamalık biçimini açıklayacağız. Küçültme ve okşamalık biçiminin sonekler yardımıyla oluşturulması, öznel değerlendirme görevi yaparak konuşulan ve ifadeli diline özgüdür. Yukarıda söylediğimiz gibi küçültme ve okşamalık biçimleri yakın ilişkileri, mesela küçük çocuklara başvurmada, aktarması için sıkça kullanılır.
Demek, çevresindekilere nezaketle ve şevkatle başvurmamıza ve bir şey, biri betimlememize yardım eden küçültme ve okşamalık sonekler ne olur?
-ек soneki
Sözün hallerde çekiminde ünlüsü düştüğünde kullanılır.
Mesela: орешек (fıstıkçık) – орешка (denetleme sözü). Denetleme sözünde 'e' ünlüsünün düşmesini görebiliriz.
Сыночек (oğulcuk) – сыночка (denetleme sözü). Yine de denetleme sözünde 'e' ünlüsünün düşmesini gözlemleyebiliriz.
Başka örnekler: кусочек (parçacık) – кусочка, веночек (çelenkçik) – веночка, человечек (insancık) – человечка, цветочек (çiçekçik) – цветочка.
–ик soneki
Sözün hallerde çekiminde ünlüsü düşmediğinde kullanılır.
Mesela: столик (masacık) – столика (denetleme sözü), бегемотик (suaygırıcık) – бегемотика, нолик (sıfırcık) – нолика, обормотик (enayicik) – обормотика, солдатик (askercik) – солдатика, домик (evcik) - домика.
-ечк, -еньк sonekleri
Bu sonekler, yumuşak ve hışırtılı sessizlerden ve ünlülardan sonra kullanılır.
Mesela: чашечка (fincancık), доченька (kızcık), рученька (elcik), маечка (mayocuk), заечка (tavşancık), новенький (yenicik), книжечка (kitapçık).
Bu sonekler, özel isimlerin küçültme ve okşamalık biçimlerini oluşturmak için sıkça kullanılır.
Mesela: Юлечка, Танечка, Сенечка, Олечка, Сашечка, Сонечка.
-очк, -оньк sonekleri
Bu sonekler, bütün başka hallerde kullanılır.
Mesela: сказочка (masalcık), глазоньки (gözcükler), тетрадочка (deftercik), парочка (çiftçik), яблонька (elmacık ağacı).
Bu sonekler, özel isimlerin küçültme ve okşamalık biçimlerini oluşturmak için de kullanılır.
Например: Димочка, Ромочка, Тимочка.
-ул soneki
Bu sonek, özel isimlerden ve akrabalık bağları adlarından küçültme ve okşamalık biçimi oluşturmak için sıkça kullanılır.
Mesela: лапатуля, Димуля, сынуля, мамуля, бабуля, дедуля, Машуля, Сашуля.
Küçültme ve okşamalık sonekleri, vurgulu hiç olmadığınına dikkat etmelidir. Hep vurgusuzdurlar.
Mesela: глАзоньки (gözcükler), дОмик (evcik), стОлик (masacık), чАшечка (fincancık). Bu örneklerde baş harfler vurgulu ünlüler gösterir.
Belirttiğimiz gibi küçültme ve okşamalık sözleri Rus konuşmasında sıkça kullanılır. Çevremizdeki dünyaya ve insanlara hayırlık, özen ve okşama ifade etmeyi yardımcıdırlar. Rusçada adeta her sözden gerekli sonek yardımıyla küçültme ve okşamalık biçimi oluşturulabilir.
